مضرات میکروپلاستیک چیست؟ چه راهکاری برای رهایی از ریزپلاستیک ها وجود دارد؟ آلودگی میکروپلاستیک ها چیست؟ در این مقاله از پنادپلاستیک قصد داریم به صورت کامل در این باره توضیحاتی را خدمت شما ارائه دهیم تا بتوانید اطلاعات جامعی داشته باشید. این آگاهی بخشی به منظور جلوگیری از آسیب هایی که ریزپلاستیک ها به محیط زیست و انسان ها وارد می‌کند برای شما آماده شده است.
متاسفانه در دهه های اخیر، به خاطر گسترش تولید و مصرف پلاستیک ها، ذرات ریز و تجزیه شده آنها، که به میکروپلاستیک ها یا ریزپلاستیک ها معروف هستند، به یکی از چالش های جدی زیست محیطی تبدیل شوند که حتی گاها سلامتی انسان را نیز تحت الشعاع قرار می‌دهند.
این ذرات که ابعادی کمتر از ۵ میلی‌متر دارند، در اثر فرسایش پلاستیک‌های بزرگ‌تر یا افزوده شدن به برخی محصولات صنعتی به محیط زیست راه پیدا می‌کنند.
امروزه، میکروپلاستیک ها تقریباً در همه‌جا یافت می‌شوند؛ از اعماق اقیانوس‌ها گرفته تا هوایی که تنفس می‌کنیم و حتی غذایی که می‌خوریم. ورود این مواد به اکوسیستم‌های طبیعی، نگرانی‌های زیادی در مورد تأثیرات آن بر حیات‌وحش و سلامت انسان ایجاد کرده است.
با توجه به اینکه میکروپلاستیک ها غیرقابل‌تجزیه بوده و برای سال‌های طولانی در محیط باقی می‌مانند، کنترل و کاهش آنها اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. مطالعات نشان داده‌اند که این ذرات می‌توانند باعث آلودگی منابع آب، خاک و حتی زنجیره غذایی شوند و اثرات مخربی بر روی موجودات زنده، به ویژه حیوانات دریایی و انسان‌ها داشته باشند.
در این مقاله، به بررسی اینکه میکروپلاستیک چیست؟، مضرات آنها کدامند، منابع آلودگی و روش‌های کنترل و کاهش آسیب این بحران زیست محیطی می‌پردازیم.
میکروپلاستیک ها (Microplastics) ذرات ریز پلاستیکی با اندازه‌ای کمتر از ۵ میلی‌متر هستند که در اثر فعالیت‌های انسانی و مصرف گسترده پلاستیک در محیط زیست پخش شده‌اند. این ذرات می‌توانند به‌صورت مستقیم تولید شوند یا در اثر فرسایش و تخریب پلاستیک‌های بزرگ‌تر ایجاد گردند.
میکروپلاستیک ها به دلیل ابعاد کوچک، ماندگاری طولانی و تجزیه‌ناپذیری، به‌راحتی وارد منابع آب، خاک، هوا و حتی زنجیره غذایی انسان و حیوانات می‌شوند. این آلودگی نامرئی امروزه در سراسر کره زمین گسترش یافته و حتی در قطب شمال، اعماق اقیانوس‌ها و بدن جانداران نیز شناسایی شده است.
میکروپلاستیک ها به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می‌شوند. میکروپلاستیک های اولیه مستقیماً در صنایع مختلف برای کاربردهای خاص تولید شده و وارد محیط می‌شوند، درحالی‌که میکروپلاستیک های ثانویه حاصل فرسایش و تخریب پلاستیک‌های بزرگ‌تر در طبیعت هستند.
هر دو نوع این ذرات به دلیل اندازه کوچک خود به‌راحتی از فیلترهای تصفیه عبور کرده و وارد اکوسیستم‌های طبیعی و بدن موجودات زنده می‌شوند، که در نهایت می‌تواند سلامت انسان را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
این دسته از میکروپلاستیک ها به‌صورت عمدی و صنعتی در اندازه‌های بسیار کوچک تولید شده و در محصولات مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. به‌عنوان مثال، در لوازم آرایشی و بهداشتی مانند اسکراب‌های پوستی، خمیردندان، شامپو و شوینده‌ها، از دانه‌های پلاستیکی کوچک به‌عنوان مواد ساینده استفاده می‌شود.
همچنین، در صنایع داروسازی، پزشکی و رنگ‌سازی نیز از این ذرات برای بهبود خواص فیزیکی و شیمیایی محصولات بهره می‌برند.
میکروپلاستیک های ثانویه در اثر تخریب، فرسایش و یا تجزیه مواد پلاستیکی بزرگ تر در محیط ایجاد می شوند. پلاستیک هایی همچون بطری های نوشیدنی ( پت)، کیسه های پلاستیکی، تورهای ماهیگیری، تایر خودروها، الیاف پارچه های صنعتی، در معرض نور خورشید، آب، باد و سایش مکانیکی تحت تاثیر قرار می گیرند و به ذرات ریزتری تبدیل می‌شوند.
این فرآیند نه تنها باعث آلودگی محیط زیست می‌شود، بلکه ورود این ذرات به آب‌های زیرزمینی و سیستم‌های آبی، خطرات جدی برای حیات دریایی و انسان‌ها به همراه دارد.
میکروپلاستیک ها به دلیل اندازه کوچک، ماندگاری بالا و قابلیت انتشار گسترده، به یکی از چالش‌های زیست محیطی و بهداشتی تبدیل شده‌اند. این ذرات ریز نه تنها محیط زیست را آلوده می‌کنند، بلکه تأثیرات منفی عمیقی بر حیات وحش و سلامت انسان دارند.
از آنجایی که میکروپلاستیک ها وارد آب، خاک، هوا و زنجیره غذایی می‌شوند، کنترل آنها دشوار بوده و اثرات مخرب آنها به مرور زمان بیشتر آشکار می‌شود. در ادامه، مهم‌ترین تهدیدهای ناشی از میکروپلاستیک ها بررسی خواهد شد.
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات میکروپلاستیک ها، انتشار گسترده آنها در اکوسیستم‌های طبیعی است. این ذرات می‌توانند از طریق فاضلاب، زباله‌های پلاستیکی، سایش لاستیک خودروها، لباس‌های مصنوعی و حتی باران‌های آلوده وارد محیط زیست شوند. برخلاف مواد طبیعی که به سرعت تجزیه می‌شوند، پلاستیک‌ها بسیار مقاوم هستند و ممکن است صدها سال بدون تغییر در محیط باقی بمانند.
چرا میکروپلاستیک ها برای محیط زیست خطرناک‌اند؟
متاسفانه دریاها و اقیانوس ها را باید بزرگ ترین قربانیان آلودگی ریزپلاستیک ها بدانیم. مطالعات اخیر در حوزه محیط زیست و زیست دریایی نشان داده است که مقدار زیادی از این ذرات در آب های سطحی و رسوبات کف دریا یافت می شوند و حیات آبزیان و جانوران دریایی را تهدید می‌کنند.
متاسفانه بسیاری از ماهی ها، لاک پشت ها، پرندگان دریایی، نهنگ ها، دلفین ها و دیگر موجودات دریایی میکروپلاستیک ها را به عنوان مواد غذایی اشتباه گرفته و آنها را به عنوان غذا مصرف می کنند. برخی از توده های ریزپلاستیک هم به صورت غیر ارادی وارد دستگاه گوارش موجودات دریایی می شود و این موضوع، نگرانی های فعالان محیط زیست را افزایش داده است.
تأثیرات میکروپلاستیک ها بر حیات آبزیان:
پژوهش های اخیر نشان داده‌اند که میکروپلاستیک ها در آب آشامیدنی، مواد غذایی، نمک دریا، عسل و حتی هوای تنفسی ما یافت می‌شوند.
این بدان معناست که انسان‌ها به صورت ناخواسته، روزانه مقادیر زیادی از این ریزپلاستیک ها را مصرف می‌کنند. دانشمندان هنوز در حال بررسی اثرات دقیق این مواد بر بدن انسان هستند، اما شواهد موجود نشان می‌دهد که میکروپلاستیک ها می‌توانند عوارض جدی برای سلامتی ایجاد کنند.
چگونه میکروپلاستیک ها وارد بدن انسان می‌شوند؟
متاسفانه به علت اندازه کوچیک و میکروسکوپی ریزپلاستیک ها، این ماده می تواند به طرق مختلفی به دستگاه تنفسی و گوارشی انسان وارد شود و اثرات مخربی را بر سلامتی انسان داشته باشد که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.
اثرات مخرب میکروپلاستیک ها بر سلامتی انسان:
در حال حاضر یکی از اصلی ترین آلاینده های زیست محیطی در دنیای امروز را باید میکروپلاستیک ها بدانیم که متاسفانه به صورت گسترده در آب، خاک و هوا منتشر می‌شوند و روز به روز به حجم آن در جهان هستی افزوده می‌شود.
این ذرات ریز که از طریق فعالیت‌های صنعتی، کشاورزی، شهری و حتی استفاده روزمره از محصولات پلاستیکی تولید می‌شوند، به دلیل اندازه کوچک و قابلیت حمل آسان، در تمامی اکوسیستم‌ها یافت شده‌اند.
آلودگی ناشی از میکروپلاستیک ها نه تنها باعث کاهش کیفیت منابع طبیعی می‌شود، بلکه اثرات منفی بسیاری بر سلامت انسان و سایر موجودات زنده دارد. در این بخش، به بررسی سه نوع آلودگی اصلی ناشی از میکروپلاستیک ها، یعنی آلودگی آب‌ها، آلودگی خاک و کشاورزی و آلودگی هوا می‌پردازیم.
آب‌های شیرین و شور، از بزرگ‌ترین مخازن تجمع میکروپلاستیک ها در جهان محسوب می‌شوند. این ذرات از طریق منابع مختلفی وارد آب شده و در طول زمان در رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، دریاها و اقیانوس‌ها انباشته می‌شوند. مطالعات نشان داده‌اند که حجم عظیمی از میکروپلاستیک ها از طریق فاضلاب‌های شهری، زباله‌های پلاستیکی، لوازم آرایشی و بهداشتی، لباس‌های مصنوعی، لاستیک‌های خودرو و تورهای ماهیگیری رهاشده به منابع آبی راه پیدا می‌کنند.
چگونه میکروپلاستیک ها وارد آب می‌شوند؟
تأثیرات آلودگی آب‌ها با میکروپلاستیک ها
علاوه بر منابع آبی، خاک نیز یکی از بزرگ‌ترین مخازن میکروپلاستیک ها محسوب می‌شود. برخلاف تصور عمومی که پلاستیک‌ها فقط در آب‌ها مشکل‌ساز هستند، تحقیقات نشان داده که میزان میکروپلاستیک های موجود در خاک‌های کشاورزی حتی بیشتر از آب‌های اقیانوسی است. این آلاینده‌ها از طریق مصرف کودهای آلوده، آبیاری با آب آلوده، استفاده از پلاستیک در کشاورزی و ورود زباله‌های پلاستیکی به خاک، به زمین‌های کشاورزی راه می‌یابند.
راه‌های ورود میکروپلاستیک ها به خاک‌های کشاورزی
تأثیرات آلودگی خاک و کشاورزی با میکروپلاستیک ها
میکروپلاستیک ها نه تنها در آب و خاک، بلکه در هوای اطراف ما نیز وجود دارند. مطالعات اخیر نشان داده‌اند که این ذرات در مناطق شهری، روستایی، مناطق صنعتی و حتی قطب شمال یافت می‌شوند. منشأ اصلی آلودگی هوا با میکروپلاستیک ها شامل فرسایش لاستیک خودروها، الیاف لباس‌های مصنوعی و سوزاندن زباله‌های پلاستیکی است. این ذرات می‌توانند استنشاق شوند و به سیستم تنفسی انسان آسیب برسانند.
راه‌های ورود میکروپلاستیک ها به هوا
تأثیرات آلودگی هوا با میکروپلاستیک ها
میکروپلاستیک‌ها به دلیل تأثیرات مخربشان بر محیط زیست و سلامت انسان، به یک بحران جهانی تبدیل شده‌اند. با این حال، اقدامات مختلفی برای کاهش ورود این ذرات به طبیعت و کنترل اثرات آنها وجود دارد. راهکارهایی مانند کاهش مصرف پلاستیک‌های یکبار مصرف، بهبود تصفیه فاضلاب، بازیافت کارآمد، تصویب قوانین محدودکننده و آموزش عمومی، می‌توانند به کاهش این آلودگی کمک کنند. در این بخش، هر یک از این راهکارها را به تفصیل بررسی می‌کنیم.
یکی از اصلی‌ترین منابع تولید میکروپلاستیک‌ها، پلاستیک‌های یکبار مصرف مانند کیسه‌های نایلونی، بطری‌های آب معدنی، ظروف پلاستیکی و نی‌های نوشیدنی هستند.
این محصولات به دلیل تجزیه‌ناپذیر بودن، پس از مدت کوتاهی استفاده، به زباله تبدیل شده و وارد طبیعت می‌شوند. کاهش مصرف این محصولات و جایگزینی آنها با گزینه‌های پایدارتر، یکی از بهترین راه‌های مقابله با آلودگی میکروپلاستیکی است.
راهکارهای کاهش مصرف پلاستیک‌های یکبار مصرف:
با این تغییرات ساده، می‌توان تولید زباله‌های پلاستیکی را به میزان قابل‌توجهی کاهش داد.
یکی از راه‌های ورود میکروپلاستیک‌ها به محیط زیست، پساب‌های صنعتی و خانگی است. فاضلاب‌های شهری حاوی حجم بالایی از میکروپلاستیک‌های ناشی از شست‌وشوی لباس‌های مصنوعی، محصولات آرایشی و سایر منابع هستند.
از طرف دیگر، بسیاری از کارخانه‌ها و صنایع نیز بدون تصفیه مناسب، زباله‌های پلاستیکی ریز را وارد آبراه‌ها می‌کنند. بهبود فناوری‌های تصفیه فاضلاب می‌تواند از ورود این ذرات به آب‌های آزاد جلوگیری کند.
راهکارهای مؤثر در بهبود تصفیه فاضلاب:
بهینه‌سازی این سیستم‌ها می‌تواند تأثیر بسزایی در کاهش آلودگی آب‌ها داشته باشد.
عدم مدیریت صحیح زباله‌های پلاستیکی یکی از عوامل اصلی تولید میکروپلاستیک‌ها است. بسیاری از زباله‌های پلاستیکی رها شده در طبیعت، در اثر نور خورشید و شرایط جوی به ذرات کوچک‌تر تجزیه شده و به میکروپلاستیک تبدیل می‌شوند. تقویت فرایند بازیافت و بهبود سیستم‌های مدیریت زباله می‌تواند از انتشار این ذرات جلوگیری کند.
راهکارهای بهبود بازیافت و مدیریت زباله‌ها:
کشورهایی که سیستم بازیافت پیشرفته دارند، میزان آلودگی میکروپلاستیکی کمتری را تجربه می‌کنند.
اقدامات قانونی یکی از مؤثرترین راه‌های کنترل انتشار میکروپلاستیک‌ها است. بسیاری از کشورها با ممنوعیت استفاده از مواد پلاستیکی یکبار مصرف و محدودیت در استفاده از میکروپلاستیک‌ها در صنایع آرایشی و بهداشتی، توانسته‌اند میزان این آلودگی را کاهش دهند.
قوانین و مقرراتی که می تواند برای کاهش میکروپلاستیک‌ها سودمند باشد:
ایجاد قوانین سخت‌گیرانه و نظارت دقیق بر اجرای آنها، می‌تواند به کاهش انتشار این آلاینده‌ها کمک کند.
برای کاهش آلودگی میکروپلاستیکی، آگاهی عمومی نقش مهمی دارد. بسیاری از مردم هنوز از وجود میکروپلاستیک‌ها در محصولات روزمره خود و اثرات آنها بر محیط زیست و سلامت انسان بی‌اطلاع هستند. برنامه‌های آموزشی و فرهنگ‌سازی می‌توانند نقش مهمی در تغییر رفتار مردم و کاهش استفاده از پلاستیک‌های مضر داشته باشند.
راهکارهای افزایش آگاهی عمومی:
هرچقدر آگاهی مردم نسبت به این مشکل بیشتر شود، احتمال تغییر رفتار و کاهش مصرف پلاستیک‌های مخرب نیز بیشتر خواهد شد.
بنابراین باید گفت میکروپلاستیک‌ها یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی عصر حاضر هستند که بر روی آب، خاک، هوا و سلامت انسان تأثیر منفی دارند. برای مقابله با این مشکل، اقدامات متعددی از جمله کاهش مصرف پلاستیک‌های یکبار مصرف، بهبود تصفیه فاضلاب، بازیافت بهتر زباله‌های پلاستیکی، تصویب قوانین سخت‌گیرانه و افزایش آگاهی عمومی لازم است.
با اجرای این راهکارها در سطح فردی و سیاست‌گذاری‌های کلان، می‌توان میزان انتشار میکروپلاستیک‌ها را کاهش داد و محیطی سالم‌تر برای نسل‌های آینده فراهم کرد. اگر هر فرد نقش خود را در کاهش مصرف پلاستیک و مدیریت صحیح زباله‌ها ایفا کند، این بحران زیست‌محیطی قابل‌کنترل خواهد بود.
میکروپلاستیک‌ها به عنوان ذرات ریز پلاستیکی که در محیط زیست انتشار یافته‌اند، امروزه به یک بحران جهانی تبدیل شده‌اند. این ذرات از طریق منابع مختلفی مانند فاضلاب‌های شهری، زباله‌های پلاستیکی و فرسایش محصولات پلاستیکی وارد آب، خاک و هوا می‌شوند و اثرات مخربی بر حیات وحش، اکوسیستم‌های طبیعی و سلامت انسان دارند.
تحقیقات نشان می‌دهند که میکروپلاستیک‌ها می‌توانند در زنجیره غذایی تجمع پیدا کرده و باعث مشکلات گوارشی، هورمونی و حتی بیماری‌های جدی‌تر در انسان شوند. همچنین، حضور گسترده این ذرات در آب‌های آزاد و خاک، باعث آسیب‌های جبران‌ناپذیری به محیط زیست شده و بقای بسیاری از گونه‌های جانوری را تهدید می‌کند.
برای کنترل این معضل، راهکارهایی مانند کاهش مصرف پلاستیک‌های یکبار مصرف، بهبود سیستم‌های تصفیه فاضلاب، بازیافت صحیح زباله‌های پلاستیکی، وضع قوانین محدودکننده و افزایش آگاهی عمومی ضروری هستند.
اجرای این اقدامات در کنار تغییر سبک زندگی افراد، می‌تواند میزان انتشار این آلاینده‌ها را کاهش داده و از آسیب‌های بیشتر به محیط زیست جلوگیری کند. میکروپلاستیک‌ها تنها یک چالش زیست‌محیطی نیستند، بلکه خطری جدی برای سلامت انسان و آینده کره زمین محسوب می‌شوند. بنابراین، مشارکت دولت‌ها، صنایع و مردم در کاهش آلودگی پلاستیکی می‌تواند گامی مهم در جهت حفاظت از محیط زیست و ایجاد آینده‌ای پایدارتر باشد.
